भारताची घटना निर्मिती | Indian Constitution

संविधान सभेचे कामकाज:

–९ डिसेंबर १९४६ रोजी संविधान सभेची पहिली बैठक भरली. या बैठकीला २११ सदस्य हजर होते. जेष्ठतम असलेल्या डॉ. सच्चितानंद सिन्हा यांना संविधान सभेचे तात्पुरते अध्यक्ष म्हणून निवडण्यात आले.

-११ डिसेंबर १९४६ रोजी डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांची अध्यक्ष व H C मुखर्जी यांची उपाध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली.

-B N राव यांची नेमणूक संविधान सभेचे कायदेशीर घटनात्मक सल्लागार म्हणून करण्यात आली.

–१३ डिसेंबर १९४६ रोजी जवाहरलाल नेहरू यांनी संविधान सभेत ‘उद्देशपत्रिका‘ मांडली व २२ जानेवारी १९४७ रोजी संविधान सभेने तिचा स्वीकार केला.

महत्वाचे मुद्दे:

– मे १९४९ मध्ये संविधान सभेने भारताच्या राष्ट्रकुलाच्या सदस्यत्वाला अनुमोदन दिले.

– २२ जुलै १९४७ रोजी संविधान सभेने भारताच्या राष्ट्रीय ध्वज स्वीकृत केला.

– २४ जानेवारी १९४७ रोजी संविधान सभेत भारताचे राष्ट्रगीत आणि राष्ट्रगान  स्वीकृत केले.

– २४ जानेवारी १९५० रोजी झालेल्या संविधान सभेच्या शेवटच्या बैठकीत २६ जानेवारीपासून लोकसभेच्या निवडणुका होईपर्यंत संविधान सभेलाच तात्पुरती संसद म्हणून घोषित करण्यात आले.

संविधान सभेच्या समित्या व अध्यक्ष

संविधान सभेच्या प्रमुख ८ समित्या होत्या.

१. मसुदा समिती – अध्यक्ष – बाबासाहेब आंबेडकर

२. संघराज्य घटना समिती – अध्यक्ष – जवाहरलाल नेहरू

३. संघराज्य अधिकार समिती – अध्यक्ष – जवाहरलाल नेहरू

४. प्रांतिक घटना समिती – अध्यक्ष – सरदार वल्लभभाई पटेल

५. कार्यपद्धती नियमन समिती – अध्यक्ष – डॉ. राजेंद्र प्रसाद

६. राज्यांशी चर्चेसाठी समिती – अध्यक्ष – जवाहरलाल नेहरू

७. सुकाणू समिती – अध्यक्ष – एम. के. मुन्शी

८. मूलभूत हक्क व अल्पसंख्यांकविषयक सल्लागार समिती – अध्यक्ष – सरदार वल्लभभाई पटेल

    (i) मूलभूत हक्क उपसमिती – अध्यक्ष – जे. बी. कृपलानी

    (ii) अल्पसंख्यांक उप समिती – अध्यक्ष – एच. सी. मुखर्जी

मसुदा समिती | Masuda Samiti:

२९ ऑगस्ट १९४७ रोजी डॉ. आंबेडकरांच्या अध्यक्षतेखाली स्थापन करण्यात आलेल्या या समितीकडे घटनेचा मसुदा तयार करण्याची जबाबदारी देण्यात आली होती यामध्ये ७ सदस्य होते.

१. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

२. एन. गोपालस्वामी अय्यंगार

३. अलादी कृष्णस्वामी अय्यर

४. सईद अहमद सादुल्लाह

५. के. एम. मुन्शी

६. एन. माधव राव (बी. एल. मित्तर यांनी अनारोग्याच्या कारणामुळे राजीनामा दिल्याने एन. माधवराव यांची नियुक्ती करण्यात आली.)

७. टी. टी. कृष्णम्माचारी (१९४८ मध्ये डी. पी. खेतान यांच्या मृत्यूनंतर कृष्णम्माचारी यांची नियुक्ती करण्यात आली.)

घटनेची स्वीकृती:

बाबासाहेब आंबेडकरांनी ४ नोव्हेंबर १९४८ रोजी घटनेचा अंतिम मसुदा संविधान सभेत मांडला. मसुद्याचे तीनदा वाचन व चर्चा झाल्यानंतर २६ नोव्हेंबर १९४९ रोजी घटना स्वीकृत करण्यात आली. त्या दिवशी उपस्थित असलेल्या २८४ सदस्यांनी घटनेवर सह्या केल्या. २६ नोव्हेंबर १९४९ मध्ये स्वीकृत करण्यात आलेल्या मूळ घटनेत एक प्रास्ताविक, २२ भाग, ३९५ कलमे व ८ अनुसूचीचा समावेश होता.

घटनेचा अंमल:

घटनेचा अंमल २६ जानेवारी १९५० पासून सुरु झाला. (घटनेचा प्रारंभ) परंतु घटनेच्या कलम ३९४ नुसार घटनेतील काही तरतुदींचा अंमल २६ नोव्हेंबर १९४९ रोजीच सुरु झाला. उदा. कलम ५, ६, ७, ८, ९, ६०, ३२४, ३६६, ३६७, ३७९, ३८०, ३८८, ३९१, ३९२ आणि ३९३ या कलमांमधील नागरिकता, निवडणुका, तात्पुरती संसद, तात्पुरत्या तरतुदी आणि लघुशीर्षक याबद्दलच्या तरतुदी.

अशा रीतीने ६४ लाख रुपये खर्च करून २ वर्ष ११ महिने आणि १८ दिवसांच्या कालावधीत संविधान सभेची ११ सत्रे झाली. त्यांदरम्यान संविधान सभेने १६६ दिवस काम केले. तसेच घटनाकर्त्यांनी जगातील सुमारे ६० देशांचा विचार केला.