Solutions and Ionization | द्रावणे व आयनीभवन

Arrhenius Theory of Acid and Base | अर्हेनियसचा आयनीभवनाचा सिद्धांत (1887)

स्वीडिश संशोधक

‘काही संयुगे पाण्यात विरघळताच त्यांचे धनभारीत आणि ऋणभारीत आयनांत विभाजन होते. हे आयन स्वतंत्रपणे वावरतात आणि त्यांचे गुणधर्म अणूंच्या गुणधर्मापेक्षा वेगळे असतात ही प्रक्रिया उलट सुलट असते.

HCl = H⁺ + Cl^–

अर्हेनियसने खालील संज्ञा मांडल्या

कॅटायन : धनप्रभारीत आयन

अॅनायन : ऋणप्रभारीत आयन

विद्युतधारेच्या प्रभावामुळे विरूद्ध विद्युतभार असणार्‍या इलेक्ट्रोडकडे आयन जातात.

द्रावणांची विद्युतवाहकता त्यामध्ये असणार्‍या आयनांच्या संख्येवर अवलंबून असते.

आयनीभवन, विचरण आणि विचारणाचे परिणाम

आयनीभवन: मुळात आयनांच्या स्थितीत नसलेल्या रेणूंपासून आयन तयार होण्याची क्रिया म्हणजे आयनीभवन.

विचरण: विद्युत अपघटनीतील आयन विलग होण्याची क्रिया म्हणजे विचरण होय.

विचारणाचे परिणाम: विचरण होणार्‍या रेणूंची संख्या आणि द्रावणातील एकूण रेणूंची संख्या यांचे गुणोत्तर म्हणजे विचारणाचे परिणाम होय.

विचारणाचे प्रमाण, द्रावणाची विरलता, द्रावणाचे तापमान, द्रावणाचे स्वरूप व द्राव्याचे स्वरूप या चार गोष्टींवर अवलंबून असते.

आम्ल व आम्लारी अर्हेनियसच्या सिद्धांतानुसार

आम्ल: आम्ल म्हणजे पाण्यात विरघळल्यानंतर केवळ H+ आयन देणारे संयुग होय.

अल्क (Base): पाण्यात विरघळल्यानंतर केवळ OH- आयन देणारे संयुग होय.

तीव्र आम्ले: पाण्यात जास्त प्रमाणात विचरण आणि अधिक H+ आयन देणारे संयुग.

संहत आम्ले: आम्लाच्या द्रावणात आम्लाचे प्रमाण जास्त आणि पाणी कमी असते, तेंव्हा ते संहत आम्ल असते.

विरल आम्ल: आम्लाच्या द्रावणात आम्लाचे प्रमाण कमी व पाण्याचे प्रमाण जास्त असल्यास ते विरल आम्ल असते.

दर्शक

अनुमापणात अंत्यबिंदू ठरविण्यासाठी उपयोगात येणारे पदार्थ म्हणजे दर्शक.

द्रावणातील हयड्रोक्झिल (H+) आयनांच्या संहतीनुसार दर्शकाचा रंग बदलतो.

फिनॉप्थालीन, मिथील ऑरेंज, तांबडा लिटमस, निळा लिटमस, हळद हे प्रमुख दर्शक आहेत.

लिटमस पेपर लायकेन या वनस्पतीपासून मिळवतात.

तीव्र आम्ल, तीव्र आम्लारी = मिथील ऑरेंज किंवा फिनॉप्थालीन

सौम्य आम्ल, तीव्र आम्लारी = फिनॉप्थालीन

तीव्र आम्ल, सौम्य आम्लारी = मिथील ऑरेंज