मराठी व्याकरण – शब्दसिद्धी
शब्दांची उत्पत्ती कशी झाली हे पाहणे म्हणजे शब्दसिद्धी.
तत्सम शब्द | Tatsam Shabd
संस्कृतमधून जसेच्या तसे मराठीत आलेल्या शब्दांना तत्सम शब्द असे म्हणतात.
राजा | मंदिर | गुरु |
भगवान | कन्या | महर्षि |
सन्मति | धर्म | दुष्परिणाम |
संत | तिथी | जल |
मंत्र | पृथ्वी | उपकार |
घंटा | भोजन | नैवेद्य |
विश्राम | गुलकंद | तंटा |
निबंध | निस्तेज | सूर्य |
पत्र | शिखर | देवर्षी |
परंतु | पुण्य | प्रकाश |
कर | स्वल्प | वाङनिश्चय |
सूत्र | वृद्ध | गायन |
बुद्धी | सत्कार | जगन्नाथ |
घृणा | उत्तम | कार्य |
संसार | अश्रू | तट्टीका |
देवालय | कवि | मधु |
पिता | होम | भूगोल |
प्रसाद | वृक्ष | तारा |
गंध | पिंड | ग्रंथ |
पुत्र | प्रीत्यर्थ | यथामती |
अभिषेक | समर्थन | दर्शन |
कलश | निर्माल्य | भीती |
पुरुष | अब्ज | संगती |
नयन | उमेश | प्रातःकाल |
आकाश | गणेश | विद्वान |
भोजन | श्राद्ध | पुष्प |
स्वामि | दंड | पाप |
सभ्य | कविता | यद्यपी |
नृप | उत्सव |
तद्भव शब्द | Tadbhav Shabd
संस्कृतमधून मराठीत येताना बदल झालेल्या शब्दांना तद्भव शब्द असे म्हणतात.
गृह-घर | ग्रास-घास | अज्ञानी-आडाणी |
धूम्र-धूर | कोमल-कोवळा | कर्ण-कान |
दीप-दिवा | मर्कट-माकड | स्वसृ-सासू |
अंध-आंधळा | पय-पाणी | तकृ-ताक |
भ्राता-भाऊ | मूल-मूळ | तृण-तन |
अग्नी-आग | उद्यम-उद्योग | पंक-पंख |
हस्त-हात | ग्राय-गाय | श्वसुर-सासरा |
अश्रू-आसू | कंटक-काटा | पेटिका-पेटी |
पर्ण-पान | चक्र-चाक | पाद-पाय |
अंजुली-ओंजळ | क्षेत्र-शेत | दुग्ध-दूध |
विनती-विनंती | शीर्ष-शिर | काम |
कष्ट | ओठ | आग |
देशी शब्द | Deshi Shabd
जे शब्द मूळ महाराष्ट्रातील रहिवाश्यांच्या बोलीभाषेतील मानले जातात त्यांना देशी शब्द म्हणतात.
घोडा | गार | धोंडा |
ढेकूण | ओटा | पोट |
लाकूड | डोके | झोप |
लुगडे | वांगे | उनाडकी |
अबोला | झाड | रेडा |
पोरकट | लूट | फटकळ |
उतरंड | खुळा | ओटी |
अंघोळ | रोग | ओसरी |
दगड | कंबर | उडी |
ओढा | डोळा | पीठ |
शेतकरी | चोर | अवकळा |
चिमणी | धपाधप | वारकरी |
लाजरी | बोका | आजार |
मळकट | वेडा | गुडघा |
धड |
परभाषीय शब्द
परकीय भाषेतून मराठी भाषेत आलेले शब्द
कानडी शब्द | Kanadi Words in Marathi
भाकरी | तूप | कुंची |
कांबळे | अक्का | अण्णा |
अडकित्ता | बांबू | विक्री |
गुढी | किल्ली | चाकरी |
तंदूर | आई | रजई |
चिंधी | खलबत्ता | खोबरे |
कणिक | उत्तप्पा | चिमटा |
दाभण | गाजर | नथ |
बांगडी | तांब्या | चिंच |
उडिद | पाट | गाल |
काका | टाळू | गादी |
खिडकी | गच्ची | ताई |
हंडा | चिरगुट | अप्पा |
गुजराती शब्द | Gujarati Words in Marathi
दादर | घी | शेट |
डबा | दलाल | रिकामटेकडा |
घरी |
हिंदी शब्द | Hindi Words in Marathi
दिल | करोड | दाम |
बात | भाई | और |
बच्चा | मुहवरा | नानी |
इमली | तपास |
पोर्तुगीज शब्द | Portugij Words in Marathi
बटाटा | तंबाखू | घमेले |
पगार | बिजागरी | कोष्टी |
फणस | हापूस | पायरी |
कोबी | मेज | लोणचे |
बिस्कीट | पाव | साबण |
अननस |
फारशी शब्द | Farshi Words in Marathi
हकीकत | सामान | पोशाख |
पेशवा | खाना | अब्रू |
अत्तर | सौदागर | कामगार |
फडणवीस | गुन्हेगार | शरमिंदा |
नोकरी | गजल | दिवाणखाना |
गुलाब | बारदान | गालिचा |
बाजार | जुलूम | अक्कल |
हुशारी | बगिचा | बागाईत |
मस्ती | दौलत | मस्करी |
डावपेच | जबरी | मेवा |
मिठाई | कागद | इमान |
खलाशी | दवाखाना | जुलुमजबरी |
अंमल |
अरबी शब्द | Arabi Words in Marathi
मेहनत | हुकूम | खर्च |
मंजूर | जाहीर | इनाम |
उर्फ | अर्ज | मनोरा |
बाद | मुदत | बदल |
ऐनजमाबंदी | ऐनहंगाम | ऐनआमबंदी |
मालक | साहेब | |
तामिळी शब्द | Tamil Words in Marathi
चिल्लीपिल्ली | सार | मठ्ठा |
|
तेलगू शब्द | Telagu Words in Marathi
अनारसा | ताळा | बंडी |
किडूक-मिडूक | शिकेकाई |
|
कोकणी शब्द | Kokani Words in Marathi
गजाली | ||
| ||